مدیرعامل :   09133128506  -   09140326803     (آقای نیرومند)                                                

هنر سفالگری و پیشینه آن در ایران

هنر سفالگری و پیشینه آن در ایران

هنر سفالگری مهارت و زیبایی ساخت ظروف سفالی (سفالینه ها) و اشیای دیگر از گل پخته است. ساخت سفالینه قدمت هزاران ساله دارد و از دوران پیش از تاریخ تا کنون در نواحی سکونت انسان یافت شده و همراه با نوع زندگی انسان با تحول همراه بوده است.

ساکنین بین النهرین نزدیک به ۱۰۰۰۰ سال پیش به کشاورزی مشغول شدند و ظروف سفالین سرخرنگ بدست آمده از آن دوران نمایانگر ابزار زندگی آنها مهارتها، ذوق و هنری است که در تهیه آنها بکار می بردند.

اهمیت سفالینه ها و هنر سفالگری نزد باستانشناسان

علم باستان‌شناسی به کشف مدارک تاریخی و تعبیر و تفسیر این مدارک می پردازد. سفال که یکی از قدیمی ترین ساخته های دست بشر است در گذر زمان همراه با تحولات تاریخی و اجتمایی از نظر منطقه تولید، جنس، شکل، رنگ، نقش، تکنیک ساخت و موارد مصرف اهمیت دارد. تغییرات سفالهای به جا مانده از دوران های بسیار دور مرتبط با سکونت در فلات ایران، تمایز اقوام را ممکن ساخته است، به طوری که در جوامع شمال «سفال خاکستری»، جوامع غربی «سفال نخودی» و در تمدن ایلام «سفال منقوش» ساخته می شده است. ایجاد نقش روی این ظروف، در ابتدا در سطح بیرونی ظرف و متعاقبأ در سطح داخلی مشاهده شده است. بیشتر این ظروف به شکل کاسه، کوزه های پایه دار، لیوان و ظروفی شبیه به حیوانات است.

سفالگر پیش از تاریخ با خطوط ساده به نقاشی اشکال، جانوران و انسان بر ظروف سفالی می پرداخته است. مطالعات باستانشناسی نشان می دهد هنرمند آن زمان، با خطوط موّاج موازی درون یک دایره و مستطیل، به آب و مثلثی که سطح آن چارخانه بندی شده، به کوه و مربعی که با خطوط افقی و عمودی تقسیم شده و خطوط موّاج در آن کشیده شده، احتمالاً به زمین زراعی اشاره کرده و روی ظروف نقوش جانورانی شامل بز، قوچ، گوزن، گاو، پرندگان را ترسیم نموده است،
نقوش به کار رفته نخست شامل اشکال هندسی و سپس نقش جانوران چون بز، قوچ، اسب، گاو، پلنگ،گراز، آهو، خرگوش, ماهی و پرندگان مانند غاز ، لک لک ، مرغابی بوده در دوره بعد نقوش و خطوط به عواملی در زندگی و اعتقادات اختصاص یافته است.

یکی از مناطق تاریخی مورد کاوش، گنج دره در استان کرمانشاه است که یافته های آن به هزاره ی هشتم پیش از میلاد تعلق دارد. در محلی به نام غار کمربند در مازندران، ظرف سفالی متعلق به دوران نوسنگی شناخته شده که از نوع سفال بسیار نرم که در حرارت پائین پخت می شده است. در غار دیگری در نزدیکی همین غار، به نام غار هوتو سفالی پیدا شده که شباهت زیادی به سفال منطقه چشمه علی در شهر ری دارد.

در محوطه های باستانشناسی در چشمه علی نزدیک تهران، تپه سیلک نزدیک کاشان و تپه زاغه در نزدیکی قزوین سفالینه هایی کشف شده که با دوره اول تفاوت دارد و متعلق به هزاره های ششم و پنچم پیش از میلاد شناخته شده اند. ماده مورد استفاده برای ساخت آنها خاک رس، کاه و ذرات گیاهان متفاوت است که چسبندگی داشته و سخت بوده است. اما از آنجا که نمی توانستند حرارت را کنترل کنند رنگ ثابتی بدست نمی آمده است. رنگ این سفال ها از خاکستری به خاکستری تیره و سیاه و حتی سبز مشاهده شده و در اشکال محدود شامل کاسه هایی با قاعده مقعر و حجم مدور بوده است. رنگ داخلی ظروف سرخرنگ و نقوش هندسی روی آنها وجود دارد.
هنر سفالگری در ایران پیش از اسلام

یافته های باستانشناسی در چهار منطقه مهم سفالگری در ایران کوههای زاگرس (لرستان)، جنوب دریای خزر (گیلان و مازندران) شمال غرب (آذربایجان) و جنوب شرق (سیستان و بلوچستان) به علاوه منطقه ی کویری ایران نشان داده است که در هزاره ی هشتم پیش از میلاد سفالگری در این مناطق جریان داشته است.

سـفالهـای شوش نه تـنهـا شامل خود شوش است بلکه سفالینه هـایی که از تـپه موسیان در ۱۶۰ کیلومتری شوش و از سومر و تـل حلف در عراق و از شمال غربی هـندوستان و بلوچستان، یا از فلات ایران در تـپه گـیان و تـپه حصار و تورنگ تـپه و سیلک، یا در قسمت شرق تا آنائـو که در تـرکستان است جزو این طبقه و سفالهای شوش نامیده می‌شود. سفالهـایی که بـنام شوش اول معـروف است مـتعـلق به ۳۵۰۰ تا در حدود ۲۵۰۰ پـیش از میلاد مسیح است.

باستان شناسان تعـداد زیادی ظروف سفالی و اشیاء دیگـر در منطقه ای از مشرق ایران تا عراق و از قـفـقاز تا دره سند را از زیر خاک بـیـرون آوردند. سفالهـای پـیش از تاریخ که در این مـنطقه وسیع پیدا شده در شیوه و سبک ساخت تـقـریـبا با مخـتصر تـغـیـیر یکـنواخت و در سطح فـنی بطرز اعـجاب انگـیزی پـیـشرفـته است. نخستین نمونه های آن از شوش که اولین سکونت گـاه بود بـدست آمده است.

از هزاره پنجم پیش از میلاد، ساکنان تپه سیلک، تپه حصار، تپه گیان و دیگر تپه های باستانی، به ساخت ظروف سفالین منقوش می پرداختند.


پیدایش چرخ سفالگری

نمونه های کشف شده در سیلک – کاشان نشان می دهد که تا پیش از اختراع چرخ در هزاره چهارم پیش از میلاد، هنر سفالگری با کنترل حرارت پخت با ظرافت بیشتر دقت بیشتر و در اشکال متنوع تر مهارت بیشتری نسبت به گذشته پیداکرده و تزئینات آنها شامل شکل جانوران و گلها نیز بوده است.

اما با اختراع چرخ پیشرفتی در ساخت ظروف به اشکال منظم و شکل قرینه و با ارتقاء کیفیت همراه است. در این دوره ابتدا چرخ کند گردش و سپس چرخ های تند گردش ساخته شدند. سفالینه های چرخ ساخت پیشرفته زیادی در نقاط مختلف ایران پیدا شده که نمایانگر مراودات و ارتباطات اقتصادی و فرهنگی میان اقوام آن روزگار است.

در هزاره سوم پیش از میلاد در مناطق باستانی یانیک تپه در اردبیل، تورنگ تپه در گرگان، تپه حصار در دامغان سفال خاکستری و از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد، سفال خاکستری براق در فلات ایران گسترش یافت. ظرافت و پیشرفتی تکنیکی در ساخت و پخت و تزیین سفالینه، شناسائی شده است.

در هزاره دوم پیش از میلاد ظروف مصرفی شامل کاسه و پارچ ساده بدون تزئینات به رنگهای خاکستری، خاکستری تیره، سرخ و قهوه ای و برخی دارای اشکال هندسی یافت شده است. زیباترین ظروف متعلق به این دوره، با اشکال جانوران و انسان هستند که عمدتأ در گیلان: مارلیک، املش و کالورز کشف شده اند. برخی از این سفال ها برای مصارف خانگی و برخی در مراسم مذهبی به کار می رفته که نوع مصرف از شکل آنها قابل شناسایی است. ساخت این طروف تا نیمه هزاره اول پیش از میلاد ادامه داشته است. در تپه قبرستان دشت قزوین نمونه های مشابه سیلک و تپه عصار نزدیک دامغان کشف شده که همه متعلق به این دوره هستند.
نقش زنان در گسترش هنر سفالگری

از اوایل هزاره اول پیش از میلاد، باستانشناسان نمونه هایی از ظرفهای سفالی ساخته شده در فلات مرکزی ایران را در مناطق کوهستانی زاگرس و نمونه هایی از ظروف تپه گیان و گودین تپه یا ظروف منقوش فارس و خوزستان را در مناطق کوهستانی زاگرس بدست آوردند. این شواهد نشان می دهد از آنجایی که زنان عمده ترین تولید کنندگان سفال بوده اند زمانی که به قبایل متعلق به همسران خود مهاجرت می کردند تکنیک ساخت ظروف سفالی و تزیین محل زندگی خود را به مناطق دیگر منتقل می کردند.


سفالگری در دوران مادها و هخامنشیان

اطلاعات از دوره مادها محدود است. در کاوشهای تپه نوش جان در ملایر تعداد زیادی ظرف کشف شده وگفته می شود در دست بررسی قرار دارد. در بیستون، مناطقی از کردستان در زیویه نیز نمونه هایی از این دوره بدست آمده است. یکی از مهمترین نو آوری های سفالگری در این زمان بوجود آمدن ظروف سرامیک است.
استفاده از لعاب در ایران در معبد چغازنبیل بر روی آجر های لعاب دار به قرن سیزدهم پیش از میلاد می رسد.
لعاب دادن با ظهور هخامنشیان در قرن ششم پیش از میلاد با پیشرفتهای زیاد همراه شد. ظروف ساده ی ظریفتر بسیار پیشرفت داشته و اشکال جدید جام شاخی شکل مشاهده شده ظروف نقشدار و طرح سفالینه ها تکامل پیدا کرده است. برخی اشکال اولیه هچنان باقی مانده که همان طرح های جانوران است که روی دسته های ظرف کار می شده وجنبه ی پیکرنگاری داشته است. در این دوران تکنیکهایی که در کار سفالگری بکار برده می شد مشابه کار روی فلز است. در این زمان بود که لعاب وارد فلات ایران شده است.
کاوشهای انجام شده در محوطه ی تخت جمشید نشان می دهد که پوشش دیوارها از آجر های لعابی و دارای تزئینات با اشکال جانوران و سربازان بوده است.
سفالگری در دوران پارت ها

آثار به جای مانده از این قوم در محوطه های باستانشناسی در کنگاور، شهر قومیس، والیران، اکباتانا، دشت گرگان، گیلان و سیستان نشان می دهد که هنر سفالگری در این دوره در مناطق مختلف یکنواخت بوده و از انواع متعلق به سوریه و بین النهرین متمایز است.
سفالینه های ساده و لعابدار یافت شده است که سفالینه ساده به دو گروه خاکستری و سرخ ساخته می شده که شاید بیشتر مورد مصرف داشته است. انواع خاکستری شامل پیاله های کوچک، خمره های بزرگ با کف مقعر و بدون تزئین و نوع سرخ شامل کاسه و پارچ و تابوت های سفالی به شکل خمره های بزرگ از نوع خاکستری بوده و لبه برگشته داشته است. برخی از ظروف سرخ این دوره از جنس نازکتر ساخته می شده و با ضربه به صدا در می آمده که به Clinky معروف است. در دوران پارتها ساخت ظروف با اشکال جانوران همچنان دیده می شود و به رنگهای خاکستری، سرخ و گاهی چرمی ساخته می شده اند.
یکی از دست آوردهای دوره پارت، لعاب قلیایی است. این ظروف متأثر از فرهنگ شرق-دور تولید می شده اند و اشکال آنها شباهت به کار برنز امروزی چین دارد. این ظروف همگی دارای تزئینات و اغلب خطوط هستند. در این دوره تغییرات اعتقادی، منجر به ساخت تابوت های سفالی نیز شده است،

فروش آجر سفال
سفالگری در دوران ساسانیان

در دوره ساسانیان هنر سفالینه های دوره پارت ها ادامه می یابد اما با دو تغییر همراه است ۱- ظروف خاکستری ۲- تابوتهای سفالی دیگر ساخته نمی شود. ظروف عادی همان سفالینه های بزرگ سرخ از نوع خمره ها، کوزه، انواع کاسه دارای لبه بلند و برگشته اما حالا سطح آنها دارای نقوش با خطوط موجدار، هندسی، گلها و گاهی نوشته های با خط پهلوی هستند. از این ظروف در تخت سلیمان، غوبیره نزدیک کرمان و تخت نصر در استان فارس پیداشده است.
سفالگری دروه اسلامی در ایران
۱- دوره اول اسلامی (پس از ساسانیان قرون ۱۱- ۹ میلادی )

۲- دوره میانه اسلامی (سلجوقـیان و مغـولهـا قرون ۱۵- ۱۱ میلادی )

۳- دوره متأخر اسلامی (صفویه تا به امروز قرون ۲۱- ۱۶ میلادی )

سفالگری در دوره پس از ساسانیان

در دوره اولیه اسلام، سفالگری در هـمان زمینه پارتـهـا و ساسانـیان ادامه داشت نمونه های آن در زنجان، آمل، ساری پیدا شده است. ظرفـهـا بدون لعـاب که در قـالب فشاری آراسته و تـزیـین می شده و یا ظرفـهایی با لعـاب آبی یا فـیـروزه ای بوده که با قالبهـای فشاری از خاک رس بی لعـاب ساخـته و پـیش از پـخـتـن ظرف با کنده کاری تزیین می شده است. 
در دوره اولیه سفالگـری، ظرفـهـای چـیـنی که از چـین آورده شده بودند سبب تـشویق هنرمندان ایرانی گردیدند به طوری که در تـقـلـید از چـیـنـی های سبک تانگ آنقـدر پیشرفت کردند که در نظر اول قابل تشخیص نیست.
این دوره با کشف دوباره دوره لعـاب مینایی مشخص می گردد.

آشوریهـا در قرن هـشتم پـیش از میلاد مسیح، برای بدست آوردن رنگ سفـید کـدر، اکسید روی را در لعـابهـای سربی خود به کار برده اند. این ماده در آجرهای لعـابی شوش و تخت جمشید که در قرن پـنجم پیش از میلاد ساخته شده است وجود داشته است.
لعـاب جـدید رنگ کاملا سفـید داشت، مصرف گـل رس سفـید را از بـین برد. این تکنیک از ایران به سرعـت به تمام کشورهای اسلامی تا اسپانیا گسترش یافت. در همین دوره پایه و اساس سفال های اسپانیایی – آفریقایی جزیرهً اسپانیایی مایورکا و سپس به ایتالیا آمد و به نام ماجولیکا معرفی شد. از ایتالیا به آلمان و هـلـند و انگـلستان برده شد و در هـلـند و انگـلستان به نام چـینی دلـفـت (شهر هنر چیتی سازی) معـروف شد.

سه نوع رنگ مینایی وجود دارد :

۱- رنگ مینایی طلایی ساده روی زمینه سفـید. 
۲- رنگ مینایی جگـری در زمینه سفـید یا مخـلوط با سایر رنگـهـا.
۳- رنگ مینایی چـند رنگ با درخشندگی فلز مس یا نـقره، و اگـر روکش آن بسیار نازک باشد، رنگ مینایی زرد، قهـوه ای یا زیـتونی بر زمینه سفید.رنگ مینایی در زمان سلجوقیان و ایلخانیان در کاشان به اوج تـکامل خود رسید.
سفالگری دوره میانه اسلام
سفالگری در دوران سلجوقی

در زمان سلجوقـیان ( ۱۰۳۷ – ۱۱۴۷ میلادی ) ایران به یکپارچگی رسید و جهـش چشمگـیری در تـمام هـنرهـا، صنایع و عـلوم پـدید آمد.
با اینکه سلجوقیان در اصل ترک بودند اما به روش زندگی ایرانی رو آوردند. سفالگری در این دوره عصر طلایی چـینی سازیست. در این دوره حـکاکی، برجسته کاری، شبکه سازی، قـلمزنی رنگ زیر یا روی لعـاب، مطلا کاری و میناکاری به کار گرفته شده و به نظر می رسد استاد سفالگر از هنر نقاشان و طراحان بهره مند بوده است. لعاب زرین فام این دوره از شاهکارهای هنری محسوب می شود و از شهرت جهانی برخوردار است.

در این دوره تکنیکی برای ساخت یک ترکیب خمیر نرم اختراع شد که به کارگیری لعـاب قلیائی را آسان می کرد.
دانه های دُر کوهـی و خمیر شیشه ای لعـاب قـلیایی را به خاک رس اضافه می کردند که پس از پخـتن رویهً نیمه شفاف و سختی بدست می آمد.این ماده در قرن هـجدهـم در اروپا به عـنوان خمیر نرم چـینی شناخته شده بود.
برای بدست آوردن لعـاب شفاف با اکسید قلع کار می کردند. بدنه ظروف سبکتر شد و مشابه ظروف چینی سانگ وارداتی که بسیار مورد توجه بود، ساخته می شد. شهر ری، کاشان، جرجان (نام شهر قدیم) و نیشابور مهمترین مراکز تولید سفالینه بود. لعـابهـای دیگری که عـموماً در لعـاب های قلیایی به کار رفته عـبارتـنداز: فیروزه ای روشن، سبز روشن، یشمی، سرخ ارغوانی و زرد ملایم که اغـلب آرایه زر هـم به آن افزوده می شد.

سفالگری در دوران ایلخانی

در سالهای ۱۲۲۱- ۱۲۲۰ میلادی، در پی حمله مغولان به ایران، مناطق وسیعی از این سرزمین بویژه شهر ری، نیشابور و جرجان به نابودی کشیده شد. شهر کاشان پس از ویرانی به سرعت بازسازی شد وتولید سفال ادامه یافت. ایلخان ها بزودی از بقیه حکام مغول مستثنی شدند و یک سلطنت مستقل در ایران نخست به پایتختی مراغه و سپس تبریز تشکیل دادند. آنها به اسلام گرویدند و زبان و فرهنگ و رسوم ایرانیان را پذیرفتند و در فرن ۱۳ میلادی بازسازی و عمارت را آغاز کردند.سفال

سفالگری در دوران تیموری

حمله ی تیمور به ایران در سال ۱۳۹۳ میلادی موجب نابودی شهر های زیادی از جمله جرجان، اصفهان، شیراز و کرمان شد. برخی هنرمندان به سمرقند، پایتخت تیموری برده شدند. در دوره سلطنت شاهرخ (۱۴۴۷- ۱۴۴۰ میلادی)
دوره شکوفایی مجدد هنر ایرانی بویژه معماری آغاز شد. اهمیت کمتری به هنر سفالکری داده شد و صنایع فلز و اسلحه سازی رونق گرفت.
در اواخر دوره ایلخانی و اوایل دوره تیموری، نفوذ هنر سفالگری دوران سلجوقی ادامه یافت که با ادامه دوره تیمور با رکود روبرو شد.
سفالگری در دوره متأخر اسلامی
سفالگری در دوران صفویه

در سال ۱۵۰۱، میلادی پس از ۸۵۰ سال فرمانروایی بـیگـانگـان، شاه اسماعیل سلطنت صفویه را بنیاد نهاد و در زمان شاه عـباس بـزرگ (۱۵۸۷ -۱۶۲۰ میلادی) که خود خود صنعـتکـار و بازرگـانی باهـوش بود، استادان فن را جمع کرد و دراصفهان یا پـیرامون آن جای داد و کارگاهـهـای صنعـتی بـیشماری بنیاد نهـاد.

در این دوران در واقع با رنسانس هنر سفالگری همراه بود و بسیاری از تکنیکهای قدیمی دوباره به کار گرفته شد. خود شاه عباس خود علاقه زیادی به ظروف زیـبای چـینی داشت و نمونه های زیادی نیز جمع آوری نمود که این مجـموعـهً در آرامگـاه خانواده شیخ صفی در اردبـیل نگهداری می شود.

شاه عـباس ۳۰۰ سفالگر چـینی را برای آموزش به ایران دعـوت کرد . رهـبر این عـده فردی بوده که با نام “من او هـر” در داستانهای افسانه ای ایران از او یاد شده است.

در این دوران نه تنها هنر سفالگری احیا شد بلکه نو آوری های این دوره باعث شد که ظروف با ظرافت، سبکی و شفافیت نزدیک به کار چین ساخته شود و به عنوان سر آغاز شکوفایی هنر ایرانی- اسلامی تبدیل گردد.

دوران پس از صفویه بدقت مورد بررسی قرار نگرفته است و اطلاعات قابل توجهی در دست نیست.

با تغییر پایتخت از اصفهان به شیراز و سپس به تهران، هنرمندان نیز جا بجا شدند. در قرن ۱۹ و ۲۰میلادی هنرمندان سفالگر و کاشیکار در زمینه هنر معماری و کاشی سازی فعالیت داشته اند.

فروش آجر سفال

نقشه گوگل

درباره ما

شرکت بازرگانی سپهر سفالین نیرومند با داشتن سالیان زیاد تجربه در امر تولید و فروش انواع آجر و ارائه مشاوره به تمام هم میهنان عزیز در سرتاسر ایران می باشد. این شرکت خود را موظف میداند که نسبت به مشتریان عزیز بهترین ها را فراهم و در کمترین زمان درخواست مشتری ارسال گردد.    جهت هماهنگی: 09925431742   خانم باقری           تلفن کارخانه : 03145711350

Top